వేటూరి పాటల్లో అలంకార వైభవం ( చిమట శ్రీనివాసరావు)

తెలుగు సినీ సాహిత్యంలో నాకు అత్యంత ఇష్టమైన రచయిత స్వర్గీయ వేటూరి సుందరరామమూర్తి. వారినిస్మరించుకుంటూ కొన్ని వేటూరి పాటలను ఎంచుకుని వాటిలో ఉన్న అలంకారవైభవాన్ని క్లుప్తంగా ప్రస్తావిస్తాను.

అలంకారములు రెండు రకాలు: శబ్దాలంకారములు,అర్ధాలంకారములు

ఎ: శబ్దాలంకారములు:

శబ్దానికి ప్రాధాన్యతనిచ్చేవి శబ్దాలంకారములు.అంటే శబ్దం వల్ల కవిత్వానికి అందం చేకూర్చడం.అవి ముఖ్యంగా నాలుగు రకములు.

1) అనుప్రాసాలంకారము, 2) యమకాలంకారము, 3)ముక్తపదగ్రస్తాలంకారము, 4)చిత్రాలంకారము.

 

1) అనుప్రాసాలంకారము: –

a) వృత్యనుప్రాసాలంకారము,

b) లాటానుప్రాసాలంకారము,

c) అంత్యానుప్రాసాలంకారము,

d) చేకానుప్రాసాలంకారము.

1a) వృత్యనుప్రాసాలంకారము: వృత్తం-తిరగడం, ప్రాస-వచ్చిందే మళ్ళీ రావడం

ఒకే హల్లు అనేక పర్యాయములు మరల మరల వచ్చిన అదే వృత్యానుపాసం

ఉదా:

1. ఇందువదన కుందరదన మందగమన=బిందు పూర్వక “ద” కారం

2. నల్లనీ కాటుకలెట్టీ గాజులుపెట్టీ గజ్జే కట్టీ గుట్టుగా సెంటే కొట్టీ, వడ్డాణాలే వంటికి చుట్టీ = “ట్టి”

 

లాటానుప్రాసాలంకారము:

ఒకే అర్ధం కల పదం పాటలో పలుమార్లు తాత్పర్య బేధంతో వచ్చిన అది లాటానుప్రాసం.

ఉదా: రేపని మాపని క్షణమాపని మా పని, ఆ పని ఇపుడే తెలుపని వలపని (అస్మదీయ మగటిమి-అన్నమయ్య సినిమాలోని పాట)

అంత్యానుప్రాసాలంకారము:

ఉదా:

ఏకాంతవేళ కౌగిట్లో

ఏకాంతసేవ ముచ్చట్లో

పడుచమ్మ దక్కే దుప్పట్లో

దిండల్లే ఉండు నిద్దట్లో

2. కుశుమించు అందాలు కుశలమా?

వికసించే పరువాలు పదిలమా?

 

చేకానుప్రాసాలంకారము.

అర్ధబేధములో రెండక్షరాల పదాలు వెంట వెంటనే వచ్చిన అది  చేకానుప్రాసం

ముక్తపదగ్రస్తాలంకారం:ముక్తం-విడిచిపెట్టిన పదం, గ్రస్తం-తిరిగి స్వీకరించడం

ఉదా:

– గజ్జె ఘల్లుమంటుంటే గుండె ఝల్లుమంటుంది, గుండె ఝల్లుమంటుంటే కవిత వెల్లువవుతుంది

– పున్నాగ తోటల్లో సన్నాయి పాడింది, ఆ సన్నాయి పాటల్లో అమ్మాయి ఆడింది

–  నిద్దుర లేచిన పొద్దులలో, పొద్దులు మరిచిన పొందులలో (చంద్రోదయం)

 

3. యమకాలంకారము: ఒకే రకమయిన శబ్దాలకి భిన్నార్ధాలు రావడం. అర్ధ బేధం ఉన్న అక్షరసముదాయాన్ని మరల మరల ప్రయోగించడం.

 

వేటూరికి యమకగమకాలంటే ప్రాణం.

ఆది యమకాలంకారము:

 

-దొరలనీకు కంటనీరు దొరలదీలోకం మగదొరలదీలోకం

-మైనా క్షణమైనా పలికిందేపాట

-మా ఱేడు నీవని ఏరేరి తేనా, మారేడు దళములు నీ పూజకు

-అటో అందమూ ఇటో అందమూ, అసలే అందమంటుండగా

-కలయిక కల ఇక మనకిక లేదులే

-ఓ చుక్కా నవ్వవే, నావకు చుక్కానవ్వవే

-ముద్దముద్దగా తడిసి, ముద్దు ముద్దుగా కలిసి

-వేలునిచ్చి తన వేలును విడిచి వేలుపుగా ఇల వెలిగాడు

-ఆబాలగోపాల మా బాల గోపాలుని,

-అచ్చెరువున అచ్చెరువున విచ్చిన కన్నులచూడ

-ఆరాధ ఆరాధనాగీతి పలికించి

-ఆ రాణి పాదాల పారాణి జిలుగులో

-ధరణీపతియే ధరకు అల్లుడై(రామదాసు)

-ఈడొచ్చి నీకోసం ఈడొచ్చి కూర్చుంటే

-ఆకళ్ళకున్న ఆకళ్ళలోనా అందాల విందమ్మా నువ్వూ

-ఇన్నికలలిక ఎందుకో, కన్నె కలయిక కోరుకో

-పొగడలేని ప్రేమకి,పొన్నచెట్టు నీడకి పొగడ దండలల్లుకోనా?

-ఏ వంకలేని వంకజాబిల్లి, నా వంక రావే నడిచే జాజిమల్లి

-ఆ విందా, ఈ విందా, నా ముద్దూ గోవిందా

-ఆగాలి ఆగాలి ఈగాలి జోరు

-ఏకులమూ నీదంటే గోకులమూ నవ్విందీ

-కాస్తందుకో, దరఖాస్తందుకో, ప్రేమ దరఖాస్తందుకో

 

ఆది యమకాలంకారము:

-మమతలు వేయిగ పెనవేయు నన్ను తీయగా

-బజ్జోర నా కన్నా లాలిజో, ఎవరయ్యా నీకన్నా

-ప్రేమలేఖ రాసా నీకంది ఉంటంది,పూలబాణమేసా ఎద కంది ఉంటది

-పాలల్లో పెరుగల్లే తోడుకావాలే,నీతోడు కావాలే (చల్లపల్లిలో)

-అడుగులోన అడుగెయ్యనా,అనుకున్నది అడిగెయ్యనా

-శంకర గళ నిగళము

-ఎరిగిన ఎదలో ఉన్నాడు, ఎరుగని వారికి ఎదుటే ఉన్నాడు

-మరులన్నీ మనవి అన్న మనవి చేసుకోనా?

-విరుల తెరలు తెరచిరావె

-బ్రతుకంటే మృతికంటే చేదైన ఒక తీపి పాట

 

అంత్య యమకాలంకారము:

-పరవశాన శిరసూగంగా, ధరకు జారెనా శివగంగా?

-నిజమేమో తెలుపు, నీ మనసు తెలుపు (ఒడుపున్న పిలుపు)

-నా గుండియని అందియగా, నా గుండెను నీకే అందియగా

-కులూమనాలి, వరించుకోమనాలి (అల్లరిప్రేమికుడు)

-జంట బాసిన పక్షి కంట పొంగిన గంగ తనకంటిలో పొంగ మనసు కరగంగ

-ఈ కోవెల, నాకోవెల

-ఎదలోని సొదలా, ఎలదేటి రొదలా

-అనువుకానీ ఏకాంతానా, ఏకాంతకైనా

 

అర్ధాలంకారములు:

– అర్ధానికి ప్రాధాన్యతనిచ్చేది

– అర్ధాల వల్ల భాషకు రమణీయత చేకూర్చడం

ఉపమాలంకారము:ఉపమాన(పోలిక),ఉపమేయా(పోల్చబడేది)లకు గల పోలికను మనోహరంగా వర్ణించడం

అంటే రెండు విభిన్న వస్తువులను తీసుకుని ఒకదానితో ఒకదానిని అందంగా పోల్చడం

ఉదా:

– త్యాగరాయ కీర్తనల్లే ఉన్నాదీ బొమ్మా

– మల్లెపూవులో మధువుపొంగులా వెల్లువయిన కవితా

– మంచుకొండల్లోన ఎండకాచినట్టు మల్లెపూలు చల్లె వెన్నెలా

రూపకాలంకారము:ఉపమాన(పోలిక),ఉపమేయా(పోల్చబడేది)లకు బేధమున్ననూ అబేధంగా చెప్పబడం

ఉదా:

– కైలాసాన కార్తీకాన శివరూపం,ప్రమిదేలేని ప్రమధాలోక హిమదీపం

– చిరునవ్వులు అభినవ మల్లికలూ,సిరిమువ్వలు అభినయ దీపకలూ

 

ఉత్ప్రేక్షాలంకారము:

ఉపమేయాన్ని ఉపమానంగా అందంగా సొగసుగా ఊహించి చెప్పడం

ఉదా:

– మెరిసే మెరుపులు మురిసే పెదవుల చిరు చిరు నవ్వులు కాబోలు

 

అపహ్నత్యలంకారం:

అపహ్నతి అంటే కప్పిపుచ్చడం

ప్రధాన వస్తువుయొక్క స్వధర్మాన్ని కప్పిపుచ్చి అన్యవస్తువు ధర్మాన్ని నిలపడం

ఉదా:

– కన్నెపిల్లా కాదు కళళ కాణాచి

– కంచిలో ఉన్నది బొమ్మా, అది బొమ్మ కాదు ముద్దుగుమ్మా

– మల్లెపువ్వా కాదు, మరుల మారాణి

 

కారకామాలాలంకారము:

-పూర్వ వస్తువులు ఉత్తరోత్తర వస్తువులకి కారణభూతాలవడం,అంటే పదాలను మాలలోని ప్సుహ్పాలగా వరుస క్రమంలో గుచ్చడం

ఉదా:

– గజ్జె ఘల్లుమంటుంటే,గుండె ఝల్లుమంటుంది,గుండె ఝల్లుమంటుంటే కవిత వెల్లువవుతుంది

 

6. భ్రాంతిమదాలంకారము:

భ్రాంతి చేత ఒక వస్తువును వేరే వస్తువుగా ఊహించి చెప్పడం

ఉదా:

– ఆషాఢమాసాన మిలమిలమన్న మెరుపే చూసి నీవనుకున్నా (ప్రకృతిలోని ఆకృతులను చూసి తన ప్రియురాలని భ్రమపడడం)

 

7. పరిణామాలంకారము:

– పొద్దుపొడుపులో అరుణిమలే చెలి దిద్దు తిలకమై చివురించే (పొద్దుపొడుపులోని ఎర్రదనం తన ప్రియురాలి కుంకుమగా పరిణామం చెందిందని ప్రియుని భావన)

-నీ వయసే వసంత ఋతువై

 

8. దృష్టాంతాలంకారము:

ఉపమాన ఉపమేయాలకు బింబ ప్రతిబింబ భావం (అంటే పరస్పరమూ భిన్నంగా ఉండడం)ఉండునట్లు చెప్పుట

ఉదా:

– చేదు చేదని తిట్టుకున్నా చెలిమి విడిచేనా(బింబము)

చేదు మింగి తీపి నీకై పంచ మరిచేనా?(ప్రతిబింబము)

ఈ రెండూ పరస్పరం భిన్నంగా ఉన్నప్పటికీ అంతర్గతంగా వాటిమధ్య ఉన్న భావసాదృశ్యం

వల్ల ఇది దృష్టాంతాలంకారము.

 

9. ప్రతీపాలంకారము:

ఉపమానాన్ని ఉపమేయంగా చెప్పడం

ఉదా:

– నెమలికి నేర్పిన నడకలివీ(నెమలి నడకతో అమ్మాయి అడుగులను పోల్చడం),

మురళికి అందని పలుకులివీ (మురళీరవంతో అమ్మాయి మాటల్ని పోల్చడం)

 

10. అతిశయోక్తాలంకారము:

వర్ణనను అతిశయంగా చెప్పడం, ఉపమాన ఉపమేయాల్లో ఉపమానాన్ని చెప్పి రెండోదాన్ని ఊహకి వదిలెయ్యడం ఈ అలంకార లక్షణం

ఉదా:

– ఏ గగనమో కురులజారీ నీలిమపోయే, ఏ ఉదయమో నుదుటచేరి కుంకుమైపోయే !!

– చుక్కలకే కునుకొచ్చిందంట, సూర్యుడికే ఉలుకొచ్చిందంట !!

 

11. సారాలంకారము:

ఉత్తరోత్తర వస్తువులకు పూర్వ వస్తువులకన్నా ఎక్కువ ఆధిక్యతను ఆపాదించడం

ఉదా:

– వాన కురిసి కలిసేది వాగులో,వాగు వంక కలిసేది నదిలో, కదిలి కదిలి నదులన్నీ కలిసేదీ కడలిలో !!

– చినుకులా రాలి, నదులుగా పారి, వరదలైపోయి, కడలిలా పొంగు..

 

12. అప్రస్తుతప్రశంసాలంకారము:

ప్రకృతిలోని వస్తువులని వంకగా పెట్టుకుని ప్రియురాలిపై తన ప్రేమను ప్రకటించుకోవడం

ఉదా:

– బంతీ చేమంతీ ముద్దాడుకున్నాయిలే, మల్లీ మందారం పెళ్ళాడుకున్నాయిలే

– కొమ్మెక్కి కూసింది కోయిలమ్మా, కొండెక్కి చూసింది చందమామ

 

13. ఉల్లేభాలంకారము:

ఒకే వస్తువును అనేక రీతుల్లో ఇష్టంగా వర్ణించడం

ఉదా:

– .ముద్దిచ్చీ ఓ చినుకూ ముత్యమై పోతుంటే

చిగురాకు పాదాలు సిరిమువ్వలవుతుంటే

ఓ చినుకూ నిను తాకీ తడి ఆరిపోతుంటే

ఓ చినుకూ నీ మెడలో నగలాగా నవ్వుతుంటే

 

14. సందేహాలంకారము:

వర్ణా వర్ణ వస్తువుల విషయంలో సమానధర్మ సారూప్యం చేత ఇదా అదా అనే సందేహం కలగటం

ఉదా:

– కులుకులమ్మ కన్నకూతురా, మెరుపులమ్మ మేనకోడలా

– వెన్నెలకే విభావరివో, జాబిలికే సహోదరివో

– సుందరమో సుమధురమో, చందురుడందిన సుమధురశీతలమో

 

15. ఉత్తరాలంకారము:

ముందు ప్రశ్న,దానికి తగ్గట్టుగా ఉత్తరం(సమాధానం)

ఉదా:

– నీ చెక్కిలి వెల ఎంత? నీ చక్కెర ముద్దంత, నీ కౌగిలి వెల ఎంత? నీ వెచ్చని గిలిగింత

 

ఇంకాస్వభావోక్త్యలంకారము, అర్ధాంతరన్యాసము, శ్లేషాలంకారము, దీపకాలంకారము, ఉపమేయోపమాలంకారము, స్మృత్యలంకారము, క్రమకాలంకారము ఉన్నాయి. వాటి గురించి తర్వాత వ్యాసంలో ప్రస్తావిస్తాను.

ఇట్లు – చిమట శ్రీనివాసరావు

————————————–

చిమట శ్రీనివాసరావు గారికి ధన్యవాదములతో వేటూరి.ఇన్ టీం